گنجینه

کارشناس ادبیات عامه سبزوار، گفت: «رِمِضو اُمَه» به معنی فرارسیدن ماه مبارک رمضان، است.

"حسین کارگری" در گفت‌وگو با خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) - منطقه خراسان، گفت: مردم شهرستان سبزوار بعد از 15 شعبان «میلاد امام زمان(ع)» و جشن‌های مفصل، آیین «چراغ برات» را پشت سر می‌گذارند و آرام آرام برای ماه مبارک رمضان آماده می‌شوند.

این کارشناس ادبیات عامه شهرستان سبزوار با اشاره به شروع خانه‌تکانی برای استقبال از ماه میهمانی خدا، اضافه کرد: مردها و زن‌های هر محله مسجد منطقه خود را غبارروبی، به اصطلاح سبزواری‌ها «اَرا کِردن» به معنی نوپوشیدن و یا تمیز پوشیدن، می‌کنند.

وی به تهیه کتب ادعیه به‌ ویژه قرآن جهت اهدا به مساجد و حسینیه‌ها توسط زنان و مردان برای استقبال از ماه میهمانی خدا اشاره و تصریح کرد: مادرها برای دختران خود چادرنماز و برای پسرها لباس نو و مرتب، تسبیح، مهر و سجاده تهیه می‌کنند.

عضو شورای اسلامی شهرستان سبزوار، اضافه کرد: در ماه مبارک دوره قرات قرآن و نماز، روزها برای خانم‌ها و بعد از افطار برای آقایان برگزار می‌شود.

وی افزود: در 30 شب ماه مبارک رمضان، باید 30 جزء قرآن خوانده شود.

این کارشناس آگاه به فرهنگ و آداب و رسوم شهرستان سبزوار به پذیرایی با بسته‌های حاوی زولبیا، بامیه و خرما از زنان و مردان در این دوره‌ها اشاره و خاطرنشان کرد: مخارج، هر شب به عهده صاحب‌خانه است.

وی تأکید کرد: در روزها و شب‌های قدر مراسم‌هایی ویژه همچون قرآن سرگذاشتن، برگزاری نمازهای صد رکعتی، خواندن دعاهای مربوط به شب‌های قدر و روزهای ماه مبارک برگزار می‌شود.

کارگری به پرداخت زکات و خمس اشاره و اظهار کرد: پس از پرداخت زکات و خمس مرد خانه با باقیمانده مال خود لوازم مورد نیاز برای ماه رمضان را تهیه می‌کند.

کارگری خاطرنشان‌ کرد: سبزواری‌ها معتقدند که با گذراندن ماه مبارک رمضان خداوند یک‌سال خانواده آن‌ها را بیمه می‌کند.

این محقق فرهنگ بومی در ادامه به تشریح آیین‌های شهرستان سبزوار در گذشته پرداخت و گفت: یکی از رسومی که در محله‌های بزرگ کوشک پایین و بالای سبزوار حتی تا چندسال پیش اجرا می‌شد، مربوط به سحر است که توسط دو یا چند نفر طبال‌چی و یک نفر شیپورچی که معمولا شغل دیگری داشتند، اجرا می‌شد.

وی با بیان این‌که طبل‌نوازی برای ثواب و به طور موروثی از پدر به پسر منتقل می‌شد، اضافه کرد: طبال‌چی و شیپورچی‌ها چند روز قبل ازشروع ماه مبارک رمضان در یک نشست جمعی، طبل و شیپورهای خود را آماده می‌کردند، چرا که باید 30 شب در دو نوبت«طبل یک» و «طبل دو» را در محله‌ها نواخته و حتی کوچه پس کوچه‌های محله یا روستا را راه‌نوازی می‌کردند.

این کارشناس آگاه به فرهنگ و آداب و رسوم مردم سبزوار، خاطرنشان کرد: مردم این شهرستان از قدیم به زبان‌ها و آواها آشنا بودند و نواهای طبل، شیپور و...، را که به کوبه‌های خبری معروف بودند، می‌دانستند.

عضو شورای اسلامی شهرستان سبزوار، اظهار کرد: پدر و مادران باید نواها و مقام‌های عمومی را به فرزندان خود تعلیم می‌دادند همچنین همه باید آواهای مهم و بزرگ را می‌دانستند.

وی با تأکید براین‌که در زبان محلی سبزواری به مقام،«"مُقُوم» می‌گویند، چند مقام مهم را نام برد که شامل، مقام‌های «حمام رفتن داماد»، «از حمام بیرون آمدن داماد»، «دوره»، «رقص‌ها»، «جنگاو»، «شور جنگاو»، «بَجِه‌خوانی»، «عزاداری»، «یاوری» و... می‌شود.

کارگری «مُقُوم جنگاو» را این‌گونه تشریح کرد: به عنوان مثال هرگاه این نوا شنیده می‌شد، مردم سبزوار می‌دانستند که باید برای نبرد با بیگانه آماده شوند.

وی «مُقُوم عزاداری» را مقام تعزیه آل‌عبا، در روزهای 19، 21 و 23 ماه مبارک رمضان و 10 روز اول ماه محرم‌الحرام تا عاشورای حسینی دانست و اظهار کرد: در طول برگزاری مراسم تعزیه و یا شبیه‌خوانی این آوا‌ها نواخته می‌شود که دقیقا 12 دستگاه موسیقایی ایران زمین، شامل هفت دستگاه موسیقی و پنج ردیف آوازی در آن‌ها رعایت می‌شود.

این کارشناس آگاه به فرهنگ و آداب و رسوم مردم سبزوار، ادامه داد: این دستگاه‌های موسیقی اصیل محلی و مقام‌های قدیمی این سرزمین توسط «گوسان‌ها» در بیش از 2000 سال قبل، خنیاگران در عهد «ساسانیان» و «عاشیق‌ها» و نوازندگان محلی تاکنون حفظ شده است.

کارگری گفت: طبل یک تقریبا یک ساعت از نیمه‌شب گذشته، به مدت کوتاه و ظریف نواخته می‌شد، این آوا مخصوص بیدارکردن خانم‌های خانه که همیشه «گوش به طبل» هستند، بود.

وی ادامه داد: ضرب‌المثل «گوش به زنگ» از «گوش به طبل» گرفته شده است و رباعی طبل یک این‌گونه بوده است: «خانم وَخه، خانم وَخه، خانم وَخه، خانم وَخه»، دو ضرب وسط طبل و بلافاصله دو ضرب کنار طبل زده می‌شد و «خانم وَخه، خانم وَخ پلو بِپز، وَخ پلو بِپز، وَخ کُمِه جوش کو» پس از آن خوانده می‌شد.

کارگری گفت: این رباعی به این معناست که «خانم برخیز از خواب برنج بپز، برخیز برنج بپز برخیز کَمِه‌جوش درست کن»، (کمه‌جوش لذیذترین غذای سبزواری است که تقریبا مانند کله‌جوش است).

وی افزود: «خانم وَخ پلو بِپز، وَخ پلو بِپز، وَخ آوگوش دِبار کو اگه گوش نَدِری آوجیج طیار کو» که این جمله به معنای این است که، خانم برخیز از خواب برنج بپز، برخیز برنج بپز، آبگوشتی که از سرشب برای سحری پخته‌ای و کنار گذاشته‌ای را روی آتیش بگذار.

او ادامه داد: گذاشتن دیگچه سنگی روی اجاق به زبان محلی سبزواری «بار کردن» یا بارگذاشتن غذا می‌گویند.

وی زمان نواختن طبل دو را یک ساعت پس از نواختن طبل یک دانست و تصریح کرد: این طبل برای این‌که اهل خانه برای خوردن غذای سحری بیدار کنند، نواخته می‌شد.

این کارشناس آگاه به فرهنگ و آداب و رسوم سبزوار رباعی طبل دو را این‌چنین توصیف کرد: «آی وَخِزِه، آی وَخِزِه، وَخِزِه سحر رَف، وَخِزِه که دِر رَف، آی وَخِزِه، آی وَخِزِه، وَخِزِه سحر رَف، اِفتاو بدَر رَف بابا آوگوش وِسَر رَف».

وی اضافه کرد: این رباعی به این معناست که «آی برخیزید، برخیزید که سحر شد، برخیزید که دیر شد و آی برخیزید، آی برخیزید، برخیزید که سحر شد، آفتاب از پشت کوه بیرون آمده و آبگوشت سرریز کرد».

کارگری تصریح کرد: پایان طبل دو محکم‌تر، با حرارتر و با زمان طولانی‌تر نواخته می‌شود و شیپور و سُرنا نیز همان آوا را تکرار می‌کنند.

وی قدردانی از طبال‌چی‌ها را از آداب و رسوم این کهن دیار «بیهق» دانست و گفت: در پایان ماه مبارک رمضان هر کسی به اندازه وسع خود با فرستادن مبلغی یا هدیه‌ای برای طبال‌چی‌ها، از آنان قدردانی می‌کرد.

این عضو شورای اسلامی شهرستان سبزوار، اظهار کرد: گاهی طبال‌چی خواب می‌ماند، در این صورت خود را تا سحر روز بعد پنهان می‌کرد، چرا که جرأت روبروشدن با مردم گرسنه و تشنه را نداشت.